سیترات سدیم (Sodium Citrate) یک نوع نمک معدنی شبیه به نمک اسید سیتریک می‌باشد. این ماده با طعم شور و ترش خود در صنایع پزشکی برای رفع سنگ کلیه و انعقاد خون، صنایع غذایی، شوینده‌ها و محصولات مراقب شخصی به کار می‌رود. سیترات سدیم با فرمول شیمیایی Na3C6H5O7 برای طبیعت خطری نداشته اما می‌تواند باعث افزایش فشار خون در انسان گردد. این ماده مشتعل نمی‌شود و در گرمای زیاد دچار تجزیه می‌گردد.
سیترات سدیم چیست؟
سیترات سدیم نوعی نمک معدنیست که به راحتی با آب ترکیب می‌گردد و رطوبت را به خوبی جذب می‌کند. این ماده شبیه به کریستال‌های نمک اسید سیتریک بوده و دارای طعم شور یا ترش می‌باشد و می‌توان از بعضی میوه‌ها این ماده را به دست آورد. سیترات سدیم نخستین بار در سال ۱۹۱۴ توسط فردی به نام ریچارد لوئیسون در نیویرک کشف شد. یک سال بعد در سال ۱۹۱۵ در خلال جنگ جهانی اول، شیمیدانی به نام آلبرت هرستین در بلژیک و لوئیس آگوت در آرژانتین هر یک به تنهایی این ماده را به عنوان یک ماده‌ای ضد انعقاد خون کشف و به ثبت رساندند. این کریستال از واکنش اسید سیتریک با کربنات سدیم یا هیدروکسید سدیم تولید می‌شود و پس از تبلور محلول به دست آمده، کریستال‌های سیترات سدیم حاصل می‌گردد. سیترات سدیم در برابر تغییرات PH محیطی بسیار مقاوم بوده و با تغییر PH محیط دچار تغییر نمی‌گردد، اما می‌تواند خواص قلیایی محیط را افزایش دهد. این نمک معدنی نقطه‌ی جوش ندارد و اشتعال نیست و تا ۳۰۰ درجه‌ی سانتیگراد را می‌تواند تحمل کند اما گرمای بیشتر از این مقدار باعث تجزیه و از بین رفتن آن می‌گردد. سیترات سدیم خود به سه زیر گروه تقسیم می‌شود که عبارتند از: مونو سدیم سیترات، دی سدیم سیترات، تری سدیم سیترات. سیترات سدیم را به نام‌های سیتروسودین و نمک تری سدیم سیتریک اسید نیز معرفی می‌کنند.
سیترات سدیم چه کاربردی دارد؟
مهم‌ترین کاربرد این نمک، جلوگیری از لخته شدن خون در کیسه‌های خونی می‌باشد؛ چرا که این ماده می‌تواند یون‌های کلسیم تشکیل دهد و این یون‌ها مانع از تشکیل لخته های خون می‌شود. سیترات سدیم برای درمان سنگ کلیه بسیار مفید است و می‌تواند با کاهش سطح اسید در خون و ادرار، از ایجاد سنگ کلیه در بدن جلوگیری نماید و برای بیماران کلیوی مفید واقع گردد. از دیگر مصارف پزشکی این نمک معدنی می‌توان به استفاده از آن در بی‌حسی‌های پیش از عمل مانند سزارین و حضور این ماده به عنوان یک آنتی اسید اشاره نمود. در صنایع غذایی از سیترات سدیم به عنوان یک ماده‌ی نگهدارنده و طعم دهنده استفاده می‌شود و خواص آنتی اکسیدان داشته و در بعضی نوشیدنی‌ها می‌تواند طعمی خاص پدید آورد.
همچنین این نمک در لبنات نیز استفاده شده و در تهیه‌ی پنیر به کار برده می‌شود و یکی از عوامل کشتسانی پنیر پیتزا می‌باشد. به دلیل طعم ترش و شور این ماده‌ی شیمیایی، از آن در پخت بعضی نان‌ها به جای جوش شیرین استفاده می‌گردد. در صنایع آرایشی بهداشتی، سیترات سدیم در دئودورانت، رنگ مو، انواع صابون و محصولات مراقبت پوستی کاربرد دارد و به منظور پایداری و تقویت مواد نگهدارنده به این محصولات اضافه می‌شود. در تولیدات صنعتی این ماده باعث قدرت بیشتر پاک کنندگی در صابون‌ها و شوینده‌های صنعتی و خانگی شده و سورفاکتانت موجود در این محصولات را تقویت می‌کند. برای نگهداری بهتر آلومینوم، مس و محصولات فلزی این نمک مفید بوده و در راکتورهای هسته‌ای، به منظور ضدعفونی کردن و تمیز نمودن راکتورها از سیترات سدیم بهره می‌برند.
خطرات سیترات سدیم چیست؟
این ماده پتاسیم موجود در خون را به طور چشمگیری افزایش داده و می‌تواند منجر به بی‌حسی، ضعف و احساس سرگیجه در انسان شود. همچنین باعث افزایش فشار خون شده و برای افراد با فشارخون بالا اصلا مناسب نیست. در صورت داشتن هرگونه بیماری شدید کلیوی، سابقه‌ی حمله‌ی قلبی، بیماری آدیسون، کم آبی بدن یا مشکلات مربوط به دستگاه گوارش باید از مصرف سیترات سدیم پرهیز نمود. از عوارض مصرف بیش از حد سیترات سدیم می‌توان به بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن بدن، تورم یا افزایش وزن، گرفتگی عضلانی، تغییر ریتم منظم ضربان قلب، تغییرات خلقی، درد شدید در معده، اسهال و تشنج اشاره کرد.
سیترات سدیم معمولاً به عنوان نمک ترش شناخته می‌شود و عمدتاً به عنوان یک افزودنی به غذا و برای طعم دادن یا به عنوان نگهدارنده استفاده می‌گردد. این ماده می‌تواند به انواع نوشیدنی‌ها طعم ترش و شور بدهد و اسیدیته غذاها را کاهش می‌دهد. این نمک همچنین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان و یک جداکننده در غذا استفاده می‌شود. زیرا به راحتی در محلول حل می‌گردد و فوراً عمل می‌کند. این ماده چندمنظوره معمولاً در نوشیدنی‌های گازدار، نوشیدنی‌های پودری، مربا، ژله، بستنی، ماست، پنیرهای فرآوری‌شده، گوشت، سوسیس و ژامبون و عمدتاً برای اهداف زیر استفاده می‌شود:
- عامل طعم‌دهنده: با ایجاد مزه‌های شور و ترش، جلوه بیشتری به طعم نوشیدنی‌ها می‌دهد
- بافر: معمولاً همراه با اسیدسیتریک و برای تنظیم PH و کاهش اسیدیته غذاها استفاده می‌شود
- عامل کیلیت: از قدرت کیل کردن یون‌های فلزی، به‌عنوان مثال در مواد شوینده ظرف‌شویی و لباسشویی برخوردار است
- امولسیفایر: مانع جدا شدن روغن و پروتئین در فرآیند تولید پنیر می‌شود
- نگهدارنده: از فساد مواد غذایی جلوگیری می‌کند
- ضد انعقاد: به عنوان یک ضد انعقاد استفاده می‌شود و با ترکیب یون کلسیم از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند
انواع سیترات سدیم
در مولکول اسیدسیتریک سه گروه کربوکسیل وجود دارد. بنابراین بر اساس خنثی‌سازی جزئی یا کلی اسیدسیتریک، می‌توان سه نوع سیترات سدیم یعنی مونو، دی و تری سدیم سیترات را برشمرد. در میان این سه نوع، تری سدیم سیترات بیشترین استفاده را در غذا دارد، اما سیترات دی سدیم به ندرت در غذا دیده می‌شود.
- مونو سدیم سیترات: نمک تک بازی اسیدسیتریک با طعم کمی شور و اسیدی است که به عنوان سدیم دی هیدروژن سیترات نیز شناخته می‌شود. این نوع، نسبت به اسیدسیتریک کمتر مستعد تشکیل کپک است و می‌تواند به عنوان اسیدولانت یا عامل بافر در ترکیب با اسیدولان‌های آزاد در مخلوط‌های خشک، ژله‌ها و نوشیدنی‌ها استفاده شود. همچنین می‌تواند به عنوان تجزیه‌کننده قرص نیز به کار رود.
- دی سدیم سیترات: به نام دی سدیم هیدروژن سیترات با PH از 4.9 تا 5.2 در محلول آبی 1 درصد نیز شناخته می‌شود که کمتر به عنوان افزودنی مستقیم به غذا استفاده می‌گردد.
- تری سدیم سیترات: ساختار شیمیایی‌تری سدیم سیترات به دو صورت تری سدیم سیترات و دی هیدرات بی‌آب وجود دارد. تری سدیم سیترات بی‌آب با قابلیت جذب آب و جریان آزاد می‌تواند با ایجاد ماندگاری بیشتر برای محلول کم آب، به عنوان یک حامل در فرمولاسیون‌های حساس به رطوبت نیز استفاده شود.
جمع‌بندی
سیترات سدیم از لحاظ ظاهری به شکل پودر یا کریستال سفید عرضه می‌شود. یک گرم از آن در محلول آب 5/1 میلی‌لیتری و با دمای 25 درجه سانتیگراد انحلال‌پذیر است، اما در اتانول حل نمی‌شود. پایه سیترات‌های سدیم از اسیدسیتریک است که یک ماده آلی ضعیف با سه گروه کربوکسیلیک اسیدی به شمار می‌رود.
مشخصات فیزیکی سیترات سدیم
تری سدیم سیترات دارای مشخصات فیزیکی زیر می باشد:
- نام : sodium citrate
- نام شیمیایی : تری سدیم یا هیدروکسی پروپان یا تری کربوکسیلیات
- فرمول شیمیایی: Na3C6H5O7
- وزن مولکولی: gr/mol 250.06 (ابدار) و ۲۹۴٫۱۰ gr/mol (بدون ابدار)
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.